سيد مجتبي مير لوحي ملقب به ‹‹نواب صفوي›› بنيانگذار تشكيلات مسلحانه فدائيان اسلام؛ او كه در مدرسه صنعتي آلمانيها در رشته مكانيك در ايران تحصيل مي كرد، آنجا را رها كرده و برای کار به آبادان ميرود و در شرکت نفت به سوهان کاری مشغول ميشود. پس از آن به نجف رفته به فراگیری دروس دینی مي پردازد.
زمانيكه در آبادان مشغول به كار است، برخورد شدیدی از سوی یکی از متخصصین انگلیسی شرکت نفت با یکی از کارگران صورت مي گيرد که به دنبال آن، نواب کارگران را به اعتراض و اجرای قصاص دعوت مي كند. كه در طي اين جريان با دخالت پلیس و نیروهای نظامی، اعتراضات سرکوب مي شود. نواب نیز فرار کرده و شبانه به وسیله قایق از آبادان به سوی بصره و سپس نجف روانه مي شود. زمانيكه نواب در نجف در محضر مراجع به تحصيل فقه مي پردازد، احمدكسروي، زبان‌شناس و پژوهشگر برجستهٔ ایرانی و از معتبرترين نويسندگان تاريخ انقلاب مشروطيت،جمعيتي را تشكيل داد بنام «با هماد آزادگان». وی مبلغ «پاک‌دینی» (زدودن خرافات از مذهب) مي شود.در اواخر، نوشته‌های کسروی بسیار تندترميگردد؛ و کتب و نوشتاري حاوی حملات شدید به برخی از شاعران فارسی‌گو، بهائيت، صوفي گري، شيعه و شيخي گري منتشر مي كند. در طي اين جريانات او از سوي مراجع، متهم به الحاد و ارتداد مي گردد. نواب كه داوطلب مبارزه با کسروی بود از نجف به ايران مي آيد، تا او را از دين ستيزي باز دارد. اما پس از چند جلسه بحث و گفتگو او را عنصر بي دين ميداند و كمر به قتل او مي بندد. بالاخره بعد از يك ترور ناموفق كه در 23 ارديبهشت سال 1324 كه شخصن به اين كار اقدام كرده بود در 20 اسفند1324 سيد علي محمد امامي و سيد حسن امامي به همراه 9 نفر ديگر از فدائيان اسلام كسروي رابا ضربات چاقو در كاخ دادگستري ترور كرده و او را به همراه منشي اش به قتل مي رسانند.
در زمان دولت مصدق به مخالفت با او برمي خيزد. نواب صفوي تأكيد بر اجراء قوانين اسلامي دارد ولي دكتر مصدق، مسأله نفت را مسأله اصلي كشور ميداند.ودر زمان دولت او مدتي به زندان مي افتد.در جايي مصدق را ‹‹مصدق كذاب››لقب مي دهد. واينگونه به او خطاب مي كند:‹‹تو ، ای مصدق کذاب ، بیش از پیش چهره کریه باطن خود را به دنیا و مسلمانان نشان دادی.›› ودر سال 1331 براي مقابله با مخالفانش كميته مجازات را زير نظر عبدالحسين واحدي تشكيل مي دهد.
نواب و همرزمانش پس از جدايي از جبهه ملي ايران مشی مسلحانه پیش مي گيرند و در مقاطع مختلف تا پیروزی انقلاب اسلامی، دست به ترور اعضای بلند مرتبه دولت ایران مي زنند. از جمله ترورهاي اين گروه،ترورعبدالحسين هژير وزير دربار محمد رضا شاه پهلوي، سر لشكر رزم آرا نخست وزير ايران مي باشد. همچنين در جريان نهضت ملي شدن نفت، سوءقصدي به جان حسين فاطمي از نزديكان مصدق كردند كه ناكام ماند.
نواب صفوي موسس تشكل فدائيان اسلام به شرح انديشه هاي خود در قالب كتابي به عنوان ‹‹رهنمای حقایق یا نماینده حقایق نورانی این جهان بزرگ›› مي پردازد. كتاب او كه به مانیفست فدائیان اسلام و مبنای سنت فکری این جریان بدل ميشود از دو بخش تشكيل مي گردد، بخش نخست به شناسايي ريشه هاي مفاسد ايران وجهان و در بخش دوم به طريق اصلاح عموم طبقات پرداخته و همچنين دستورالعملي براي شئون مختلف حكومت و جامعه عرضه داشته است. او در اعلاميه اي برادری، استقامت و اتحاد را خط کلی جنبش فدائیان اسلام؛ رسیدن به حاکمیت اسلام و قرآن را هدف اصلی جنبش؛ وشهادت، انتقام وقصاص را روش اصلی مبارزه معرفی مي كند.
فدائيان اسلام در سال 1334 سوءقصد نافرجامي به جان حسين علاء نخست وزيرمي كنند. نواب و اعضاء فداييان اسلام پس از ترور علاء زندگي مخفيانه دارند و مدام در حال تغيير مكان هستند.اسدالله علم براي دستگيري او 30 هزار تومان جايزه تعيين مي كند. و اين در حاليست كه هيچ كس حاضر به پذيرفتن ايشان نيست تا اينكه آيت‌الله طالقاني ايشان را در منزلش مي پذيرد. اما سرانجام نواب در منزل سيد حميد ذوالقدر شناسايي و دستگير مي شود. محاكمه نواب و فداييان اسلام توسط دادگاه نظامي آغاز شده و سرانجام در تاريخ 25 دي ماه 1334 نواب صفوي، سيدمحمد واحدي، خليل طهماسبي و مظفر علي ذوالقدر به اعدام محكوم مي شوند تلاش همسر نواب در نجات جان ايشان به جايي نمي رسد. حتي آيت الله خميني به ديدار آيت‌الله بروجردي مي رود، تا اقدام نمايد. ولي در سحرگاه 27 دي ماه 1334 نواب صفوي به همراه يارانش تيرباران مي شوند.
برخي از بازماندگان اين گروه هيئت موتلفه اسلامي را تشكيل مي دهند كه موفق به ترور حسنعلي منصور نخست وزير كشور مي شوند.
— — — — — — — —
پ.ن:
1.فصلنامه دانشگاهی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی شهر و اجتماع
2.فداییان اسلام، تاریخ، ملکرد، اندیشه، سید هادی خسروشاهی
كابوك 